Το Αρχείο Αφηγήσεων Ζωής του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών έχει την έδρα του στο Εργαστήριο Κοινωνικών Επιστημών του Τμήματος στο Μαράσλειο. Επιστημονική Υπεύθυνη του Αρχείου είναι η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ρέα Κακάμπουρα.

Το Αρχείο Αφηγήσεων Ζωής (ΑΑΖ) του ΠΤΔΕ, ΕΚΠΑ αποτελείται –έως το Δεκέμβριο 2020- από 798 ηχογραφημένες και βιντεοσκοπημένες συνεντεύξεις αφηγήσεων ζωής μαζί με τα μεταγραμμένα κείμενά τους, τα οποία πλαισιώνονται από εκθέσεις της ερευνητικής διαδικασίας, πλούσιο φωτογραφικό υλικό και άλλα συνοδευτικά τεκμήρια από τα προσωπικά και οικογενειακά αρχεία των αφηγητών/ριών. Η συλλογή των συνεντεύξεων αφηγήσεων ζωής εκκινεί το 1989. Το υλικό έχει ληφθεί από προπτυχιακούς/ές φοιτητές/τριες στο πλαίσιο των μαθημάτων «Κοινωνική Λαογραφία Ι» και «Κοινωνική Λαογραφία ΙΙ» που δίδασκε ο ομότιμος καθηγητής Λαογραφίας Μιχάλης Μερακλής (1989-2001) και των μαθημάτων «Παιδαγωγικά της Λαογραφίας», «Λαογραφία: Κοινωνική Συγκρότηση» και «Αφηγήσεις ζωής, Λαογραφία και Εκπαίδευση» που δίδασκε ή/και διδάσκει από το 2002 έως σήμερα η αναπληρώτρια καθηγήτρια Λαογραφίας Ρέα Κακάμπουρα.  Από το 1995 και εξής στο πλαίσιο των μαθημάτων λαογραφίας οργανώθηκαν ειδικά σεμινάρια σχετικά με τη βιογραφική συνέντευξη από τη Ρέα Κακάμπουρα, τα οποία εξελίχθηκαν στο αυτοτελές μάθημα «Αφηγήσεις ζωής, Λαογραφία και Εκπαίδευση». Τα παραπάνω μαθήματα υποδεικνύουν τη σαφή και στενή σχέση της βιογραφικής προσέγγισης με τη Λαογραφία, αλλά και με την Κοινωνιολογία, την Ιστορία και την Παιδαγωγική, καθώς μέσα από το αφηγηματικό υλικό φωτίζεται η οικογενειακή μνήμη και η εμπειρία της παιδικής και νεανικής ηλικίας, της διαπαιδαγώγησης, της σχολικής ζωής, των επαγγελματικών πρακτικών, καθώς και αντιλήψεις, νοοτροπίες, συμπεριφορές και πρακτικές που αναδεικνύουν πολιτισμικές αντιστάσεις αλλά και μετασχηματισμούς της οικογένειας και της ελληνικής κοινωνίας κατά τον 20^ο και τον 21^ο αι.

Τα ειδικά σεμινάρια και μαθήματα για τη βιογραφική συνέντευξη στοχεύουν:

1. στη θεωρητική και πρακτική μύηση των φοιτητών/ριών σε ερευνητικές πρακτικές των ποιοτικών μεθόδων έρευνας των κοινωνικών επιστημών, με τις οποίες προσεγγίζει και η σύγχρονη λαογραφία τα πολιτισμικά φαινόμενα που μελετά
2. στην προώθηση της λαογραφικής, κοινωνιολογικής, ανθρωπολογικής και ιστορικής έρευνας, αφού η συγκέντρωση του πολύτιμου αυτοβιογραφικού υλικού εξυπηρετεί τις ανάγκες μίας σύγχρονης διεπιστημονικής κοινωνικής και πολιτισμικής έρευνας της παιδικής ηλικίας και της οικογενειακής ιστορίας και μνήμης που εστιάζει στην κατανόηση και ερμηνεία της πρόσληψης και βίωσης παραδοσιακών και σύγχρονων πολιτισμικών αξιών, αντιλήψεων και κοινωνικών δράσεων από τα υποκείμενα που αφηγούνται τα βιώματά τους.

Επιπλέον η παιδαγωγική – διδακτική σκοποθεσία σχετίζεται με την κατάρτιση των αυριανών εκπαιδευτικών στη βιογραφική μέθοδο, με στόχο να την εφαρμόσουν σε εκπαιδευτικά προγράμματα  διαγενεακής  και διαπολιτισμικής έρευνας όψεων του λαϊκού πολιτισμού και της μικρο-ιστορίας  με βάση τη μέθοδο project.

Σε μια διαδρομή τριάντα περίπου χρόνων (Μάιος 1989 - Δεκέμβριος 2020) συγκεντρώθηκαν 798 αφηγήσεις ζωής ατόμων ελληνικής καταγωγής που αφηγούνται την προσωπική εμπειρία τους εστιασμένη στην οικογενειακή ιστορία, τις μνήμες από την παιδική ηλικία, την επαγγελματική ιδιότητά τους· μια εμπειρία που συνεχώς αναμετράται και συνδιαλέγεται με τις μεγάλες κοινωνικές, οικονομικές και ιστορικές αλλαγές του 20^ου αιώνα, συνιστώντας ένα ενδιαφέρον πρωτογενές υλικό για τη μελέτη της διασύνδεσης της ατομικής με την ευρύτερη συλλογική, πολιτισμική μνήμη.

Αυτό το ογκώδες υλικό, που αριθμεί πάνω από 1000 ώρες ηχογραφήσεων ή βιντεοσκοπήσεων και χιλιάδες σελίδες μεταγραφών των λεκτικών διαδράσεων των συνεντεύξεων, άρχισε να οργανώνεται σε Αρχείο από το 2002 με τη συμβολή δεκάδων προπτυχιακών κυρίως φοιτητών και φοιτητριών, καθώς και αποσπασμένων εκπαιδευτικών στο ΠΤΔΕ, τους οποίους και τις οποίες ευχαριστούμε θερμά για την πολύτιμη συνεισφορά τους.

Για να σχεδιαστούν ερευνητικά προγράμματα  που να βασίζονται είτε μερικά, είτε ολικά, ανάλογα με το υπό διερεύνηση θέμα, στο αφηγηματικό υλικό του Αρχείου, θα πρέπει να γνωρίζουμε ποια είναι τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των αφηγητών, τα οποία διαμορφώνουν σε σημαντικό βαθμό την ατομική τους μνήμη και  αφήγηση, και πώς αυτά ομαδοποιούνται με βάση τις λεγόμενες κοινωνικές μεταβλητές (φύλο, μορφωτικό επίπεδο, επάγγελμα, οικογενειακή κατάσταση, τόπο καταγωγής και τόπο σημερινής διαμονής), αλλά και τις τεχνικές των συνεντεύξεων που προκαλούν διαφορετικά είδη αφήγησης.

Για την οργάνωση των συνεντεύξεων σε Αρχείο και την τεκμηρίωσή του ακολουθήθηκε η πρακτική συγκρότησης των αρχείων προφορικής ιστορίας και ποιοτικών δεδομένων έρευνας. Το ηχογραφημένο και βιντεοσκοπημένο υλικό αρχειοθετήθηκε με βάση τη χρονολογία της συνέντευξης, συγκροτώντας το Οπτικοακουστικό Αρχείο των Συνεντεύξεων. Στη συνέχεια η χειρόγραφη μεταγραφή των συνεντεύξεων μεταφέρθηκε σε ηλεκτρονική μορφή, έργο εξαιρετικά χρονοβόρο, μιας και αναφερόμαστε σε χιλιάδες σελίδες χειρόγραφων μεταγραμμένων συνεντεύξεων, αλλά απολύτως απαραίτητο για την περαιτέρω αξιοποίησή τους. Επιπλέον δημιουργήθηκε ένα Μητρώο με βάση τη χρονολογία καταγραφής κάθε συνέντευξης. Κάθε αφήγηση ζωής εφοδιάστηκε με τρεις καρτέλες που περιλαμβάνουν τα στοιχεία της συνέντευξης, του/της συνεντευκτή/ριας και του/της αφηγητή/ριας. Το Αρχείο περιλαμβάνει επίσης σε ηλεκτρονική μορφή Ευρετήριο των στοιχείων των αφηγητών/ριών, των συνεντευκτών και των συνεντεύξεων με βάση τη χρονολογία  της συνέντευξης, Ευρετήριο σε ψηφιακό φάκελο με τα κείμενα όλων των μεταγραμμένων συνεντεύξεων και συγκεντρωτικό Πίνακα (στο πρόγραμμα Excel) με πλήρη στοιχεία όλων των συνεντεύξεων.

Εκτός από την ευρετηρίαση του υλικού πολύ σημαντική προϋπόθεση για τη δευτερογενή ανάλυση αποτελεί η πιστή στον προφορικό λόγο και στο κλίμα των συνεντεύξεων μεταγραφή τους. Κατά τη διαδικασία της μεταγραφής οι ερευνητές/ριες  αποτυπώνουν όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά της αποδιδόμενης διάδρασης (γλωσσικά, παραγλωσσικά, συναισθήματα και αντιδράσεις των αφηγητών/ τριών), τα οποία είναι σημαντικά για την ανασυγκρότηση του νοήματος που προέκυψε απ’ αυτήν. Τηρείται η διαδοχική αλληλουχία των λεχθέντων και αποδίδεται το ιδιαίτερο τοπικό γλωσσικό ιδίωμα (αν υπάρχει) και των δύο ομιλητών. Σε αφηγήσεις με έντονο τοπικό ιδίωμα παρατίθεται Γλωσσάριο. Κάθε συνέντευξη πλαισιώνεται από φωτογραφικό υλικό και, σε ορισμένες περιπτώσεις, και από άλλα τεκμήρια από το προσωπικό και οικογενειακό αρχείο του/της αφηγητή/ριας.